Beş Vakit | Kenan Subaşı | Akademisyen

ÖZ

Reha Erdem, yönetmenliğini yaptığı 2006 yılı yapımı Beş Vakit filminde üç çocuğu merkeze alarak ataerkil düzeni, otoriteyi ve iktidar ile olan mücadeleyi köyün yaşantısı içerisinden ilişkiler bağlamında anlatmaktadır. Erdem, filmin çocuk karakterleri olan Yakup, Ömer ve Yıldız’ın üzerinden kurduğu anlatısında ergenlik çağını yaşayan çocukların ebeveynleri ile olan ilişkileri üzerine yoğunlaşır.

Hugo Münsterberg sinemanın zihne hitap ettiğini söylemektedir. Seyirciyi pasif olarak konumlandırmanın yanlış olduğunu aslında seyircinin izlediği görüntüler ile karşılık olarak etkileşim halinde olduğunu belirtir.

Filmin temel anlatısal yapısı; bu ilişkiyi bir araç olarak kullanıp çocuklar üzerinde bir otorite kurma çabası olan ebeveynler ile bu otoriteye direnme çabasında olan çocukların öyküsü üzerinde yoğunlaştığı görülmektedir. Hugo Münsterberg sinemanın zihne hitap ettiğini söylemektedir. Seyirciyi pasif olarak konumlandırmanın yanlış olduğunu aslında seyircinin izlediği görüntüler ile karşılık olarak etkileşim halinde olduğunu belirtir. Sinemayı bir sanat dalı olarak tanımlayan Münsterberg, sinemada kurgu aracılığı ile zamanı parçalayabildiğimizi, zamanda ileriye veya geri doğru gidebildiğimizi söyleyip sinemanın tiyatrodan bu yönleriyle ayrıldığını ve bu yönleriyle de tiyatroya üstünlük sağladığını iddia etmektedir. Kurgu aracılığıyla oluşturulan sinemasal anlatıyı seyircinin nasıl anlayabileceği sorusuna bu anlatım araçlarının tümünün zihinsel işlemlerin nesnelleştirilmesi olduğu söyler. Rudolf Arnheim’ın “Sanat Olarak Sinema” çalışmaları Gestalt kuramını temel almaktadır. Gestalt kuramı, bütün anlamına gelmektedir. Parçaların bir bütünü oluşturduğunu ancak bütünü oluşturan parçaların her birinin bütünden daha büyük bir anlam oluşturduğunu ifade eder. Arnheim’ın deneyimlediği Gestalt kuramının yanında her sanat dalının kendisine özgü bir dili de olduğunu söylemektedir.

Arnheim’ın sanat teorisine göre sanat yapıtı gerçeğin kaydedilmiş bir kopyası değil, gözlemlenen niteliklerinin belirli bir aracın biçimlerine dönüştürülmesidir. Arnheim da Münsterberg gibi sinemanın zihinsel bir süreç olduğunu ifade etmektedir. Her ne kadar sinema ve teknoloji ilişkisine korkarak yaklaşsa da yaptığı çalışmalar sinemanın bir sanat olduğunu ispat etme yönündedir. Bildirimiz kapsamında Reha Erdem’in Beş Vakit filmini incelerken Hugo Münsterberg’in “Zaman, Mekân ve Nedensellik” kuramı, Rudolf Arnheim’ın “Sanat Olarak Sinema” bakış açsısı ve Rus sinemacıların “Sovyet Montaj Kuramından” faydalanılacaktır.

Reha Erdem’in Beş Vakit İsimli Filminin Münsterberg ve Arnheim’ın Kuramları Üzerinden İncelemesi